Projektowanie cyrkularne: Nowe podejście dotworzenia w odpowiedzi na wyzwaniawspółczesności

na zdjęciu proces rozkręcania dysków CD i odzyskiwania silników krokowych w pracowni elektronicznej

W obliczu współczesnych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, kurczące się zasoby naturalne oraz wzrost populacji, projektowanie cyrkularne nabiera kluczowego znaczenia. To podejście staje się nie tylko coraz bardziej popularne, ale przede wszystkim niezbędne, gdy myślimy o przyszłości tworzenia produktów i usług. Czym jednak jest projektowanie cyrkularne i jak różni się od koncepcji takich jak zrównoważony rozwój, recykling czy upcykling? 

Czym jest projektowanie cyrkularne?

Projektowanie cyrkularne to podejście wpisujące się w założenia gospodarki obiegu zamkniętego (cyrkularnego), które kładzie nacisk na całościowy cykl życia produktu – od etapu projektowania, przez użytkowanie, aż po ponowne wykorzystanie materiałów.. Jego głównym celem jest maksymalne przedłużenie użyteczności produktu oraz jego komponentów, przy jednoczesnym minimalizowaniu wpływu na środowisko. W odróżnieniu od tradycyjnego, generującego odpady modelu liniowego („weź, wyprodukuj, wyrzuć”), projektowanie cyrkularne dąży do całkowitej eliminacji odpadów, przekształcając „koniec życia” produktu w punkt wyjścia dla nowych cykli.

Kluczowe cechy projektowania cyrkularnego

Trzy główne założenia gospodarki obiegu zamkniętego opierające się na projektowaniu to:

• eliminacja odpadów i zanieczyszczeń,
• domykanie obiegów przy projektowaniu produktów i usług
• regeneracja naturalnych ekosystemów

Projektowanie cyrkularne ma wiele aspektów, które wspólnie tworzą kompleksowei długofalowe podejście do tworzenia produktów. Warto wspomnieć o kilku z nich:

1. Trwałość i jakość produktów. Trwałość to fundament projektowania cyrkularnego – produkty tworzone są z myślą o długowieczności i odporności na zużycie. Wybór materiałów jest starannie dostosowany do funkcji, a projektowanie przewiduje możliwość naprawy i wymiany poszczególnych elementów. Im dłużej produkt będzie sprawny, tym rzadsza będzie jego wymiana, co pozwoli zmniejszyć zapotrzebowanie na surowce i energię.
   
2. Budowanie więzi z produktem. Projektowanie z myślą o budowaniu emocjonalnej więzi pomiędzy produktem a użytkownikami stanowi istotny element projektowania cyrkularnego. Produkty, które budzą pozytywne wspomnienia lub wywołują emocjonalne przywiązanie, są bardziej cenione i częściej podlegają starannej pielęgnacji. Na przykład dobrze zaprojektowane meble czy ubrania, które użytkownicy uznają za wartościowe, mogą pozostawać w użyciu przez lata, znacząco ograniczając nadmierną konsumpcję i generowanie odpadów..
   
3. Modułowość i przyszłe wykorzystanie. Modułowość produktów odgrywa kluczową rolę w przyszłym  recyklingu i odzysku materiałów. Tworzenie produktów z myślą o tym, co stanie się z nimi po zakończeniu ich funkcji, umożliwia łatwiejszy demontaż i efektywny odzysk komponentów. Dzięki temu części produktów mogą być ponownie wykorzystane, a materiały poddane przetworzeniu, co ogranicza ilość odpadów i wspiera rozwój gospodarki cyrkularnej.
   
4. Lokalność surowców: Świadomość kosztów środowiskowych transportu sprawia, że projektowanie cyrkularne promuje wykorzystywanie lokalnych surowców. Dzięki temu zmniejsza się ślad węglowy związany z logistyką, a jednocześnie wspierane są lokalne społeczności i gospodarki.
   
5. Minimalizacja odpadów
   Projektowanie cyrkularne eliminuje koncepcję „końca życia” produktu. Wszystko, co trafia do obiegu, pozostaje w nim dzięki upcyklingowi, naprawie lub ponownemu użyciu.
   

Projektowanie cyrkularne a zrównoważony rozwój, recykling i upcykling

Projektowanie cyrkularne stanowi integralną część szerszej koncepcji zrównoważonego rozwoju, który zakłada troskę o przyszłe pokolenia i środowisko poprzez odpowiedzialne zarządzanie zasobami. Recykling i upcykling natomiast to konkretne procesy – pierwszy polega na przetwarzaniu materiałów w celu wytworzenia nowych, podobnych produktów, podczas gdy drugi nadaje odpadom nową, często wyższą wartość użytkową.. Projektowanie cyrkularne łączy te podejścia, wzbogacając je o myślenie systemowe i domykając obiegi materiałowe.

Dlaczego warto wdrażać projektowanie cyrkularne?

Projektowanie cyrkularne przynosi szereg korzyści – zarówno dla środowiska, jak i dla użytkowników. Ograniczenie marnotrawstwa zasobów oraz dbałość o wysoką jakość produktów przekładają się na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, redukcję zużycia surowców i ograniczenie ilości odpadów. Dla użytkowników produkty projektowane cyrkularnie mogą być bardziej trwałe i lepiej dostosowane do ich potrzeb, a także łatwiejsze w naprawie, co zwiększa ich funkcjonalność i wartość użytkową.

W obliczu globalnych wyzwań, projektowanie cyrkularne to krok w stronę bardziej zrównoważonego świata, w którym wartość materiałów i produktów jest utrzymywana możliwie jak najdłużej.

Wyzwania i perspektywy

Wdrożenie projektowania cyrkularnego wymaga zmian na wielu poziomach: od edukacji projektantów i producentów, przez rozwój technologii, aż po zaangażowanie użytkowników i wsparcie polityczne. To złożone wyzwanie, ale jego efekty – bardziej zrównoważona i odpowiedzialna przyszłość – są tego warte.

Projektowanie cyrkularne wykracza poza kategorię strategii projektowej – jest zmianą sposobu myślenia. Wspierając zamknięte obiegi i odpowiedzialną konsumpcję, mamy szansę na zbudowanie zrównoważonej przyszłości dla wszystkich. 

W FabLabie staramy się rozwijać w tym kierunku i umożliwiać młodym osobom zdobycie wiedzy i umiejętności potrzebnych do tworzenia w duchu projektowania cyrkularnego. Aktualnie realizujemy te założenia w ramach projektu „Zawody Przyszłości”, który który rozpoczął się w styczniu i potrwa do końca maja. Trzymamy kciuki za osoby uczestniczące i owoce tego projektu!